تسبيح بمعني سبحان الله گفتن است.
چون تكبير كه الله اكبر و تحميد الحمدالله گفتن است.
و آنچه حالا به تسبيح مشهور شده سبحه بضم سين است كه منظور از آن مهره‌هاييست كه عدد تسبيح بآن شمارند و استعمال كلمه تسبيح كه به معني مهره هاي به رشته كشيده مي باشد.
و براي شمارش عدد تسبيحات و تحميدات و تكبيرات به كار مي رئد از غلطهاي مصطلح فارسي به حساب مي آيد.
كه در اثر كثرت استعمال عموم و مخصوصاً فصحاء عرب و ايراني، استعمال آن به معني سبحه مجاز گشته است.
چنانكه در ابيات زير از شعراي ايراني و عرب از تسبيح معناي امروزي استنباط مي شود.
قائم مقام ثاني گويد:
زاهد چه بلائي تو كه اين دانه تسبيح از دست تو سوراخ به سوراخ گريزد
صائب گويد:
منه زنهار دل بر مهلت صد ساله دنيا كه آخر مي شود چندان كه يك تسبيح گرداني
حافظ گويد:
رشته تسبيح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر دامن ساقي سيمين ساق بود
ابو نواس شاعر معروف عرب گويد:
«التسابيح في ذراعي و المصحف….»
و در اين بيت كلمه تسابيح جمع تسبيح به همين معني استعمال شده است.
افسانه پيدايش تسبيح و سابقه تاريخي آن
قطع نظر از اينكه تسبيح را بشر اوليه بصورت طوق و به منظور زينت از مهره هاي مختلف بكار مي برده،
بطور كلي تسبيح از دوران مسيحيت پيدا شده و مسيحيان تسبيح هاي طويلي را كه از انتهاي آن صليب مي آويختند به گردن مي آويختند.
استفاده تسبيح در ابتدا حكم زينت را داشته و براي جنس دانه هاي اين تسبيح از همه چيز استفاده مي كرده اند.
كه اغلب آنها شيشه اي بوده بعدها كشيش هاي نستورين كه در شرق مي زيستند از آن براي ذكر اوراد استفاده كردند و بعضي از كاتوليك ها نيز بهمين منظور آنرا بكار ميبردند.
اما پرتستان‌ها هيچوقت بدين شكل از تسبيح استفاده نكردند و حتي استعمال آنرا بدان منظور منفور مي دانند.
زيرا مي گويند در كتاب خدا راجع بآن اشاره‌اي نرفته و بطور كلي كساني را كه از تسبيح به منظور ديني استفاده مي كردند تقبيح كرده و به اوهام پرستي و خرافات متهم كرده اند.
زيرا بر اين عقيده اند كه عيسي تقليد و اوهام پرستي را منع مي كند و استعمال تسبيح و امثالهم را از احكام مردم حساب مي كند نه از احكام خدا.
«آنگاه كه كاتبان و فريسيان اورشليم نزد عيسي آمده گفتند، چرا شاگردان تو از تقليد مشايخ تجاوز مي نمايند،
او در جواب گفت:
شما نيز به تقليد خويش از حكم خدا چرا تجاوز مي كنيد سپس عبادت را عبث مي كنند
زيرا كه احكام مردم را به منزله ي فرائض تعليم ميدهند.» (انجيل متي باب ۱۵ ) .
تسبیح در اسلام
معروفست كه حضرت پيغمبر (ص) بدخترش حضرت زهرا فرمود كه
در اتمام هر نماز سي و چهار بار سبحان الله گفتن صوابي بزرگ خواهد داشت،
و حضرت زهرا براي اين منظور نخي سبز رنگ
(گويا به همين علت است كه انتخاب نخ سبز رنگ را براي تسبيح نماز مستحب مي دانند)
را سي و چهار بار گره زد و از آن براي حساب و شمارش سبحان الله گفتن در اتمام هر نماز استفاده مي نموده اند.
بعدها نيز از خاك قبر حضرت حمزه دانه هاي درست كردند تا تسبيح به صورت تبرك و به شكل امروزي در آمد.
گرچه گفته فوق تقريباً بعيد به نظر مي رسد ولي امكان حقيقي بودن داستان فوق را مي توان به دليل زير بيان داشت.
تسبيح در اسلام از زمان پيغمبر (ص) پيدا شده و از بدو پيدايش اسلام تسبيح به منظور ديني به كار رفت
تا اينكه كم كم به صورت تفنني فعلي در آمد.
در مورد سابقه تاريخي پيدايش تسبيح، يك نوع دانه هاي تسبيح شيشه اي است كه در حفاريهاي مثل باستان پيدا شده و مربوط به ۴۰۰۰ سال پيش مي باشد.
تقسيم بندي كلي تسبيح
براي دانستن انواع و اقسام تسبيح بايد تقسيم بنديهاي درباره آن به ترتيب زير انجام داد:
الف ـ تقسيم بندي از لحاظ ساختمان.
ب ـ تقسيم بندي از لحاظ تعداد دانه.
ج ـ تقسيم بندي از لحاظ طرز ساخت و نوع كار.
د ـ تقسيم بندي از لحاظ نوع جنس دانه.
هـ ـ تقسيم بندي از لحاظ كشورهاي سازنده.
و ـ تقسيم بندي از لحاظ شكل دانه.