پرنده هما یکی از نمادهای مهم و پرمعنایی است که در ادبیات و فرهنگ ایرانی به کار می‌رود. این پرنده در اسطوره‌ها و شعرهای ادبیات فارسی به عنوان یک نماد قدرت، زیبایی، پاکیزگی و آزادی شناخته می‌شود. پرنده هما به عنوان یک پرنده با بال‌های زیبا و رنگارنگ، که به دنبال خورشید پرواز می‌کند، نماد عشق، آرامش و آرزوهای بلند مردم ایران است.
در اسطوره‌های ایران، پرنده هما به عنوان یک پرنده با قدرت زیبایی و قدرت پرواز بالای، که به دنبال خورشید می‌پرد و به دست گیریدن آتش از خورشید را به عنوان نمادی از دانش و حکمت معنوی معرفی می‌کند. این پرنده به عنوان نماد عشق و آرزوهای بلند، به تصویر کشیده شده و در شعر و ادبیات ایرانی به عنوان یک نماد قدرت و زیبایی شناخته می‌شود.
به طور کلی، پرنده هما در ادبیات و فرهنگ ایران، نماد عشق، زیبایی، آزادی و پاکدامنی است. این نماد با تصویر پرواز بالا و جستجو برای دست‌یابی به خورشید، احساسات عمیق و بلند اندیشانه‌ای را به مخاطب منتقل می‌کند و به عنوان یک نماد فرهنگی و ادبی قابل تشخیص است.
پرنده هما
پرنده هما یکی از موجوداتی است که در افسانه‌های ایران دارای جایگاه خاصی است، تا جایی که معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیفتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده است. حال جالب است بدانید که در حقیقت این پرنده یکی از انواع کرکس‌ها است. هواپیمایی ملی ایران با به‌کارگیری ایهام نام هما و نیز نماد هما به بهترین شکل این باور فرهنگ عامه را با فعالیت تجاری خود پیوند زده بود.
هما یا مرغ استخوان‌خوار (نام علمی: Gypaetus barbatu، به معنی کرکس ریش‌دار) نوعی کرکس بزرگ است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا از جمله ایران زندگی می‌کند. هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمده غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد به روی سنگ‌ها پرتاب می‌کند تا به قطعات کوچک‌تر شکسته شود. گاهی هم از لاک‌پشتهای زنده به همین روش تغذیه می‌کند.
هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمده غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد به روی سنگ‌ها پرتاب می‌کند تا به قطعات کوچک‌تر شکسته شود. گاهی هم از لاک‌پشتهای زنده به همین روش تغذیه می‌کند.
در تخت جمشید هم تا حدودی از تصاویر این پرنده استفاده شده، البته ویژگیهای بدنی به صورت ترکیبی با سایر حیوانات است. در این مقاله به بررسی برخی ویژگیهای بدنی این نقوش و مقایسه آنها با ویژگیهای پرنده هما در واقعیت می‌پردازیم.
بعضی ویژگی‌ها که مربوط به پستانداران هستند مانند داشتن یال، شکل اندام حرکتی و ساختار لاله گوش با توجه به اینکه هما در تخت جمشید به صورت ترکیبی از ویژگیهای حیوانات مختلف نمایش داده شده است، اشکال در مورد نمایش نادرست ویژگیهای پرنده هما به شمار نمی‌روند.
در ادامه به ویژگیهای مربوط به ساختار آناتومیک پرنده که در نقش هما نمایش داده شده است می‌پردازیم.
شکل ظاهری
ویژگیهای بدنی همای سعادت به صورت ترکیبی با سایر حیوانات است. بعضی ویژگی‌ها که مربوط به پستانداران هستند مانند داشتن یال، شکل اندام حرکتی و ساختار لاله گوش با توجه به اینکه هما در تخت جمشید به صورت ترکیبی از ویژگیهای حیوانات مختلف نمایش داده شده است، اشکال در مورد نمایش نادرست ویژگیهای پرنده هما به شمار نمی‌روند.
در ادامه به ویژگیهای مربوط به ساختار آناتومیک پرنده که در نقش هما نمایش داده شده است می‌پردازیم. شکل منقار چندان با حالت طبیعی در پرنده هما هماهنگی ندارد. صورت در پرنده هما کشیدهتر از چیزی است که در نقش تخت جمشید نشان داده شده است.
یکی از ویژگی‌هایی که به خوبی در نقش همای تخت جمشید نمایش داده شده استمرز بین پرهای پوشاننده صورت و گردن است. یکی از نکاتی که در نقوش سنگی به آن توجه نشده است نمایش ساختار ریشمانند پایین منقار است. یکی از نکات دیگری که به خوبی نمایش داده شده است حالت برجسته بالای چشم است که در پرنده هما هم دیده می‌شود.
غذای اصلی هما استخوان است
۸۰ در صد از رژیم غذایی این پرنده را استخوان و مغز استخوان تشکیل داده است. اسید موجود در معده آن pH حدود یک دارد به همین خاطر مواد فشرده‌ای همانند استخوان در کمتر از ۲۴ ساعت به طور کامل در معده هضم می‌شوند.
این لاشخور استخوان‌خور برخلاف دیگر کرکس‌ها بلافاصله بر سر جسد حیوانات ظاهر نمی‌شود و به خوردن گوشت و لاشه آنها هم علاقه‌ای ندارد. هما صبر می‌کند تا بقیه کرکس‌ها و حیوانات لاشه‌خوار از لاشه دور شوند، سپس با کمک منقار خود، تکه‌ای از استخوان را جدا می‌کند، به همراه استخوان به آسمان پرواز می‌کند و در بالای یک صخره توقف کرده، استخوان را روی سنگ رها می‌کند تا استخوان شکسته و به قطعات کوچک‌تر خرد شود. سپس استخوان‌ها را درسته می‌بلعد.
جالب است بدانید که کرکس‌های ریش‌دار بعضا برای شکستن استخوان‌ها محلی مخصوص هم دارند که اوساری می‌گویند (محل امانت‌گذاری استخوان مرده).
هما از لاک‌پشت و مارمولک‌های کوچک هم تغذیه می‌کند.
هما پرنده‌ای تک‌همسری است
کرکس ریشو که در باور ایرانی‌ها نشان سعادت و خوشبختی است، عموما تک همسر است و فقط یک بار در سال جفت‌گیری می‌کند. گاهی، بخصوص در برخی نواحی کشور اسپانیا و فرانسه، کرکس‌های ریشوی مجرد به زوجی دیگر ملحق می‌شوند و نقش شوهر دوم مرغ ماده را ایفا می‌کنند. همای ماده همسر دوم را می‌پذیرد به این خاطر که شانس تخم‌گذاری او را افزایش می‌دهد و به صورت دو جانبه مورد حمایت هر دو شوهر خود قرار می‌گیرد.
باید بدانید که همای ماده اصولا بیشتر از سه تخم نمی‌تواند بگذارد و همه تلاش خود را می‌کند تا هر سه تخم به جوجه تبدیل شوند. هر دو جنس نر و ماده در امر تغذیه جوجه همکاری دارند. البته گفته می‌شود در لانه‌هایی که بیشتر از یک جوجه وجود دارد، جوجه کوچک‌تر توسط جوجه بزرگ‌تر از بین می‌رود. جوجه باقی مانده هم عموما پس از ۱۰۷ تا ۱۱۷ روز توان پرواز کردن را پیدا می‌کند.
همای نر و ماده لانه خود را در شکاف صخره‌های دورافتاده یا بر بلندی‌های دور از دسترس می‌سازند و بشدت از آشیانه و جوجه‌های خود محافظت می‌کنند.
هما می‌تواند ۴۵ سال عمر مفید داشته باشد
پرنده سعادت قادر است ۴۵ سال در دنیا زندگی کند. این در حالیست که میانگین عمر مفید دیگر کرکس‌های وحشی جهان ۲۱.۴ سال است. مرگ‌های رودتر از موعد این پرنده عموما بدنبال خطرات و حوادث ناشی از طبیعت یا شکار آنها توسط انسان روی می‌دهد.
این که در باور ایرانی ها این پرنده عنوان خوشبختی را به دنبال دارد احتمالا به دلیل این خصایص عجیب و همینطور غیرقابل دسترس بودن آن می باشد.