زَنجانْ مرکز استان و شهرستان زنجان در شمالغرب ایران و از بزرگترین شهرهای شمال غرب ایران است؛ و براساس آمارنامههای منتشر شده دارای ۴۱۶۸۵۱ نفر جمعیت در سال ۱۳۸۹ خورشیدی، نوزدهمین شهر کشور از لحاظ جمعیت محسوب میشود. مساحت شهر زنجان نیز قریب ۸۱کیلومترمربع است.
نام زنجان عربیشده واژه زنگان است. مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را به کار میبرند. شهر زنجان در دره زنجانچای (از شاخههای قزلاوزن قرار گرفته و سر راه شوسه و راهآهن تهران به تبریز میباشد. صنایع دستی از قبیل ورشوسازی و نقرهسازی و ملیله کاری و چاروقدوزی و چاقوسازی و فرشبافی (فرش زنجان) آن مشهور است.
زنجان از شمال به شهرستان طارم و خلخال و میانه و از مشرق به سلطانیه و طارم و از جنوب به خدابنده و ایجرود و از غرب به شهرستان ماهنشان محدود است و از سطح دریا ۱۶۶۳ متر ارتفاع دارد.
از جمله شرایطی که فلسفه وجودی شهر زنجان را در منطقه تبیین و توجیه مینماید، وجود راه ارتباطی فلات مرکزی ایران به منطقه آذربایجان در منطقه، حاکم بودن شرایط مناسب اوضاع توپوگرافی، وجود اراضی مسطح با شیب ۲٪ در منطقه کوهستانی و بالاخره لزوم مرکز مبادلاتی تولیدات کشاورزی و ارائه خدمات متقابل به روستاهای حوزه نفوذ به ویژه ایالات پنجگانه مستقر در منطقه بودهاست میرساند که این پدیده در شکل گیری شهر و محله بندی آن عامل تعیین کننده میباشد.
جاذبه های گردشگری زنجان
- بازار زنجان، حد فاصلِ بین خیابان سعدی جنوبی و چهارراه امیرکبیر. مجموعه بازار قدیمی به صورت یک خط مستقیم به عنوان بازار بالا و پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است. گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راستهها، تعدد سراها و کاوانسراهای درون شهری در راستههای فرعی که هر کدام به نام و فعالیت خاص اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه در طول زمانهای گذشته و شرایط حاکم بوده است. این بازار که طولانیترین بازار ایران سرپوشیده است، از سوی غرب و شرق گسترده شده و بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است و شامل راستههای مختلف مثل چاروق دوزها، مسگرها – و … و رستورانهای سنتی میباشد
- بنای رختشویخانه (موزه رخت شویخانه)، خیابان سعدی وسط کوچه رختشویخانه. این بنا در سالهای گذشته به جهت وجود هوای سرد در زمستانها برای بانوان زنجانی ساخته شده است. این بنا توسط دو برادر به نامهای مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بنا بدستور علی اکبرخان توفیقی شهردارِ وقتِ زنجان ساخته شده است. این بنا از لحاظِ کاربرد در ایران منحصر به فرد میباشد.
- حمام حاجداداش (چایخانه سنتی حاج دادادش)، بازار قدیمی شهر زنجان و روبروی مسجد میرزایی. حدود یکصد سال پیش بعنوان حمام احداث گردیده و هم اینک با حفظ بافت حمام با اندکی تغییر و ایجاد تزئینات زیبای سنتی به عنوان سفره خانه، محل پذیرائی گردشگران و اهالی شهر مورد استفاده قرار میگیرد. این بنای تاریخی با کاشیهایی به رنگ فیروزهای، آبی روشن، آبیسیر و زرد تزئین شده است. فضای بینه، زیباترین بخش این حمام سنتی است که طاق اصلی بر روی چهار ستون سنگی مزین به سر ستونهای مکعبی شکل و بدنه مارپیچی (از نوع ستونهای ترکیبی) قرار دارد. گنبد اصلی حمام حاج داداش قدیمیترین بناهای تاریخی شهر زنجان و تنها حمام ستون سنگی این شهر بر روی چهار ستون سنگی است و این ستونها در زمان خود توسط هنرمندان همدانی تراشیده شده است.
- گرمابه حاج ابراهیم، بازار زنجان، کوچه سقالر. روزهای شنبه گرمابه مختص بانوان است و در سایر روزها به آقایان اختصاص دارد. در قسمت مرکزی این فضا گنبد بزرگ بر جرزهای جانبی استوار شده و در مرکز این گنبد نیز یک نور گیر قرار گرفته که در سه جانب آن (شرقی، جنوبی و غربی) بر روی ساق گنبد سه نورگیر کوچکتر تعبیه شده است. این بنا از ساروج ساخته شده و دارای یازده ستون است که به جای بتون داخل آنها سرب ریخته شده تا مانع از تخریب بنا شود.
- حمام قدیمی میربهاء راسته بازار پایین
- خانه ذوالفقاری. روزهای شنبه گرمابه مختص بانوان است ودر سایر روزها به آقایان اختصاص. خانهٔ ذوالفقاریهای زنجان که قریب صد سال از احداث آن میگذرد یکی از آثار ارزشمند شهر زنجان است که در یاد و خاطرهٔ مردمان این شهر همواره جایگاه مهمی داشته است.
- خانه شیخالاسلامی
- خانه بهمنی
- خانه خدیوی
- آرامگاه سید ابوالقاسم مجتهد میرزایی
- آرامگاه مجتهدی
- کاروانسرای سنگی
- کاروانسرای دخان
- کاروانسرای گلشن بازار قدیمی زنجان
- کاروانسرای ملک بازار پایین زنجان
- بنای توفیقی
- پل حاج سید محمد
- پل سردار جنوب شهر زنجان
- پل میر بهاءالدین رودخانه زنجانرود
- کبریتسازی سهستاره زنجان
- قلعهٔ زیر زمینی دژمنده