قديمی‌ترين بنای تاريخی اصفهان را بايد مسجد جمعه يا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سيمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است، اما تعميرات و الحاقات آن به دوران‌های بعد به خصوص عصر صفويان مربوط می‌شود. گرچه در کاوش‌های باستان‌شناسی آثاری متعلق به دوران آل‌بويه و قرن سوم هجری باز می‌گردد. در همين کاوش‌ها آثار قبل از اسلام نيز کشف شده است.
چهار ایوان مسجد نشان دهنده ی شیوه خاص مسجد سازی ایرانیان است و در بیشتر مساجد نیز رواج داشته است. ایوان هایی به نام صفه ی صاحب در جنوب، صفه ی درویش در شمال، صفه ی استاد در مغرب و صفه ی شاگرد در مشرق که با تزئینات مقرنس کاری و کاربندی یکی از فنون بسیار جالب معماری ایرانی را نشان می دهد.
به همان اندازه که ميدان نقش جهان و عمارات تاريخی اطراف آن ياد آورد معماری و هنر دوران صفوی است، مسجد جمعه و محلات پيرامون آن افسانه زندگی در عهد سلجوقيان و روزگار پيش از آن را بيان می دارد.
